Aan welke kant van de wagen loopt het paard?

De Brede Welvaartsindicator (BWI) is sinds enkele weken de jongste poging een alternatief te maken voor dat vermaledijde Bruto Binnenlands Product (BBP) waarvan we al heel lang weten dat het een ongeschikte maatstaf is voor alles van waarde dat zich niet eenvoudig in geld laat meten.  Het BWI sluit achteraan in een lange rij indicatoren die allemaal voorbijgaan aan een vrij eenvoudige manier om de belangrijkste kritiek op het BBP te ondervangen, namelijk het domweg optellen van alles dat geld genereert, ook dat wat in het algemeen als negatief wordt ervaren, milieukosten bijvoorbeeld.

Wat tot de kosten behoort wordt duidelijk als we teruggaan naar de bron van onze economische wereldorde: het rationalisme van Descartes en het streven heer en meester te worden van de natuur.

Zijn “methode” was het intellectuele antwoord op de twijfel die astronomen enkele decennia eerder met hun demystificatie van de kosmos hadden veroorzaakt.

Thomas Hobbes heeft daarna de filosofische fundering gelegd voor de goed georganiseerde exploitatie van de natuur door de mens. Volgens Hobbes is de natuurtoestand van de mens er een van een voortdurende strijd van allen tegen allen: ‘de mens is de mens een wolf’. Hij wordt door eigenbelang, hebzucht en afgunst gedreven. Maar zijn tweede natuur is de drang tot zelfbehoud en dat maakt dat hij (ook uit eigenbelang) bereid is zijn machtsmiddelen tegelijkertijd met anderen over te dragen aan een superieure macht: de staat. Zo werd “de markt” het speelveld voor de eerste natuurwet en de overheid de dempende macht en hoeder van het algemeen belang.

Volgens het organisatiemodel van Hobbes zijn alle activiteiten die voortvloeien uit de tweede natuurwet als kosten te beschouwen.

Het grootste deel van de publieke sector behoort ertoe, inclusief geprivatiseerde overheidstaken en private uitvoerders en controleurs van wet- en regelgeving zoals advocaten, veiligheidsdiensten en accountants. En niet te vergeten de medische sector die vooral druk is met het bestrijden van de kwalijke gevolgen van stress, tabak, alcohol, drugs en slecht voedsel. Het RIVM heeft recentelijk becijferd dat alcoholgebruik de maatschappij jaarlijks 8,1 miljard euro kost en ander onderzoek raamt de kosten van roken op 33 miljard per jaar.

Omdat in het BBP alles wordt opgeteld is het goed voorstelbaar dat een land op enig moment meer kosten kent dan dan opbrengsten. Wat voor land zou dat zijn? Het kan lijken op een communistische heilstaat waar de kosten zich manifesteren in een Big Brother-achtig overheidsapparaat en veel ongehoorzamen in strafkampen. Maar ook op een liberaal paradijs waar het op de vrije markt vooral druk is door de juristen, bankiers en accountants, waar vrijheid en bezit moet worden bewaakt door nationale en particuliere beveiligingsdiensten en veel burgers worden bewaard in een gevangeniscel.

Ik heb enkele jaren geleden onze Nederlandse economie van 1969 en 2009 met elkaar vergeleken op basis van prijspeil 2000. Ons BBP is in die periode gestegen van ruim 160 miljard euro naar 424 miljard euro. Dat is in veertig jaar een groei van 265%. Het aandeel van de kosten loopt in diezelfde periode op van 36 miljard euro naar 128 miljard euro. Dat is een groei van 355%. Mij verbaasde het niet.

Ik wil ervoor pleiten om het Netto Binnenlands Product toe te voegen aan ons “dashboard van de samenleving”.

Zo kunnen we beter beoordelen aan welke kant van de wagen het paard loopt en wat nut en noodzaak zijn van economische activiteiten.

Subsidie

Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft ons voorgerekend dat in de wereldwijde exploitatie van fossiele brandstoffen per jaar een bedrag van 5.600 miljard dollar ($ 5.600.000.000.000) niet in de kostprijs van het product wordt doorberekend. Voor een beetje begrip van dat getal: dat is ongeveer gelijk aan het jaarlijks BBP van Duistland en Frankrijk samen. Dat bedrag bestaat uit de kosten van de vervuiling die door het verbruik van die brandstoffen worden veroorzaakt. Het IMF stelt dat de energiesector dus feitelijk met enorme bedragen wordt gesubsidieerd. Het is een onvoorstelbaar bedrag maar niettemin slechts het spreekwoordelijke topje van de ijsberg.

De vrije markt wordt op ongekende schaal gesubsidieerd

Want als de winning van fossiele brandstoffen blijkt te worden gesubsidieerd, hoe zit het dan bijvoorbeeld met de voedingsindustrie? En de drank- en tabaksindustrie? Zitten de kosten van de gevolgen van kaalslag in tropische bossen en het leegvissen van zeeën in de kostprijs van voedsel? Ik denk het niet, net zo min als de maatschappelijke kosten van obesitas, hart- en vaatziekten en kanker, alcoholisme en verslaving.

Daar komt nog bij dat met name de grotere concerns het niet laten bij het afschuiven van kosten op de gemeenschap. Ze bedenken ook vernuftige omwegen, via vaak Hollandse brievenbussen, om te voorkomen dat ze een rechtmatige winstbelasting afdragen, waarmee de maatschappij de collectieve kosten van al die private feestjes zou kunnen financieren. Noem het naar believen uitvreten, klaplopen, flessentrekken of parasiteren, het werpt in ieder geval weer een frisse blik op de bedrijfswinsten en bonussen op “de vrije markt”.

Bruto en netto

Vorige week maakten de media melding van een plotselinge stijging van het Bruto Binnenlands Product met maar liefst 7.6 procent. Waar we normaliter jaren voor nodig hebben was nu in één klap het gevolg van een andere manier van tellen. In de berekening van het BBP tellen nu, onder meer, ook  de omzetten in de drugshandel mee.

Er is nauwelijks een beter voorbeeld denkbaar als je wilt begrijpen hoe wij met dat BBP onszelf een rad voor ogen draaien.

Want ga maar na, meer drugshandel betekent meer agenten, rechters, advocaten, cellen, reclassering en medische en geestelijke zorg. En ook die extra omzet tellen we vervolgens lekker op bij datzelfde BBP. Hoe goed kan groei zijn als alleen het volume telt? Niet zo goed natuurlijk. Het systeem nodigt uit om rootzooi en problemen te maken want het opruimen en oplossen ervan mag je gewoon bij je resultaat optellen. Iedere ondernemer zal je voor gek verklaren maar voor een economie  gelden blijkbaar andere regels.